World Encyclopedia of Puppetry Arts

ściśle mówiąc, powinniśmy nazwać tę formę ningyō jōruri, czyli sztuką wykonywaną przez lalki w stylu jōruri, ale od początku XX wieku nazwa „bunraku” była stopniowo używana w Japonii i na całym świecie do opisania tego gatunku. Ścisłe użycie tego terminu jest zarezerwowane dla grupy Bunraku-za – jedynej firmy, która specjalizuje się w sztuce. Ten Japoński gatunek składa się z trzech elementów: tekst śpiewany przez tayū lub narratora, muzyka grana przez trójprzęsłowego shamisena i duże kukiełki, które wykonują akcję bohaterów, manipulowane przez widzialnych animatorów.

Jōruri

ustne dostarczanie tekstów jest czcigodną japońską tradycją należącą do wędrownych gawędziarzy, którzy szerzą legendy i budują historie. Udokumentowana już w VIII wieku, rozkwitła w XIII wieku dzięki ślepemu biwa bōshi (mnichom grającym na chińskiej lutni lub biwa). Ci w większości niewidomi gawędziarze znajdowali się pod opieką ośrodków religijnych. Wykonawca akompaniował sobie na czterostrunowym biwie. Historie zostały zaczerpnięte z legend Heike, które śledzą konfrontację między klanami Taira i Minamoto w drugiej połowie XII wieku. Stopniowo repertuar rozszerzał się o bardziej fantastyczne i romantyczne narracje, takie jak Jōruri jūnidan zōshi (Historia Jōruriego w dwunastu odcinkach). Opowieść opowiada o miłości Minamoto no Yoshitsune, emblematycznego bohatera japońskiego rycerstwa i pięknej Jōruri. Wcieliła się w postać Yakushi Nyōrai, buddyjskiego wojownika, aby uratować bohatera przed śmiercią. Historia ta spotkała się z takim sukcesem w drugiej połowie XVI wieku, że nazwa jōruri została zastosowana do wszystkich opowieści tego gatunku lalek.

Shamisen i Tayū

na początku drugiej połowy XVI wieku, jabisen, wyrywany Instrument Strunowy popularny na Okinawie, został wprowadzony w rejonie Osaki. Instrument ma trzy plecione jedwabne struny, długą drewnianą szyjkę i mały, prawie kwadratowy rezonator pokryty wężową skórą (jabi). Był to lokalny wariant sanxian, chińskiego instrumentu pod wpływem muzyki środkowoazjatyckiej, który pojawił się w Chinach w okresie dynastii Yuan (XIII wiek). Lżejszy i łatwiejszy w zarządzaniu niż Biwa, jabisen oprócz egzotycznego uroku oferował więcej muzycznych możliwości. Wkrótce został przyjęty przez japońskich muzyków, którzy wprowadzili modyfikacje, w szczególności zastępując kruchą i trudną do znalezienia skórę wężową skórą kota lub psa, która wibrowała i lepiej trzymała się technik perkusyjnych, w tym Muzyka uderzającego w skórę plektrum z Kości Słoniowej. Obecnie nazywany shamisen, nowy instrument spotkał się z wielkim sukcesem, zwłaszcza w kabuki i gejszy Pieśni i Tańca w dzielnicy rozrywkowej. Istnieją trzy rodzaje shamisen, z których największy i najcięższy, futozao shamisen, zarezerwowany dla Bunraku.

to podobno gawędziarze z Kioto Sawazumi Kengyō i Takino Kōtō, których tytuły (Kengyō i Kōtō) pokazują, że byli członkami gildii niewidomych narratorów, którzy jako pierwsi zastąpili biwa nowym instrumentem. Naśladowali ich uczniowie. Wreszcie, poprzez lalkarzy Awaji Ningyō-Za (Teatr Lalek Awaji), do tych recytacji dodano wymiar wizualny. Bunraku rozwinął się jako związek gawędziarzy i lalkarzy pracujących ze specjalistami muzycznymi. Współpraca ta stanowiła duży przełom, gdyż wcześniejsi narratorzy zapewniali sobie własny akompaniament i zadowalali się przerywaniem deklamacji kilkoma akordami biwa lub wskazywaniem rytmu śpiewu w prostym duchu. Kiedy każdy z artystów wyspecjalizował się, każdy mógł wypolerować swoją sztukę.

spektakl

dzisiaj przedstawienia składają się głównie ze scen wybranych z różnych sztuk lub krótkiego sewamono (Sztuka domowa), a następnie aktu z jidaimono (Sztuka historyczna). Czasami, choć rzadko, klasyczny spektakl historyczny zostanie wykonany w bardziej kompletnej wersji. Same spektakle to długie narracje, przeplatane dialogami; tayū występuje solo, grając wszystkie postacie bez względu na wiek, płeć i klasę. Przechodzi z jednego rejestru do drugiego, na zmianę uroczysty, sarkastyczny, emocjonalny, symulujący lub zły. Jest wirtuozem słownym, grającym całą gamę od śmiechu po łzy. Podkreśla sytuację swoją bardzo wyrazistą twarzą. Istnieją trzy podstawowe tryby ekspresji wokalnej: kotoba, która jest bliska językowi mówionemu i używana do dialogu bez akompaniamentu muzycznego; jiai, która jest napisana wzniosłym poetyckim stylem i używana w relacjach z wydarzeniami, opisując stany emocjonalne bohaterów i rozwijając intrygi; i fushi, która jest jedyną sekcją w pełni śpiewaną i bogato melodyczną.

muzyk ozdabia muzyczną interpretację tayū, tworząc atmosferę, przerywając historię i wprowadzając muzyczne przejścia między narracjami. Z pozoru impasywny, muzyk nigdy nie konkuruje z dominującym tayū, ale mimo to odgrywa ważną rolę. W pewien sposób shamisen współprowadzi interpretację grupy i dyktuje rytm. Wymaga to wieloletniego doświadczenia, aby stworzyć w pełni harmonijne i uzupełniające się w równowadze połączenie tayū-shamisen. Tak więc po zjednoczeniu duża para będzie grać razem przez wiele lat i rzadko zmieni się na innego partnera.

opowiadający historię tayū I gracz shamisen noszą formalne stroje (kamishimo) i siadają na platformie (yuka) z przodu i z boku sceny: występują na niej od okresu Edo. Klękając, tayū stoi przed książką, z szacunkiem przewracając strony (choć zna już tekst na pamięć). Ręce na kolana, występuje z muzykiem klęczącym po lewej stronie, towarzysząc jego interpretacji. Fizyczne wymagania wobec tayū są intensywne, dlatego istnieje wiele par narratorów i muzyków, którzy mogą się wzajemnie przeliterować po każdej scenie lub akcie. Aby ułatwić to przejście między narratorami, podium, na którym siedzą, jest zamontowane na gramofonie. Niektóre sceny, choć rzadko, wymagają wielu graczy tayū i shamisena. Dodatkowe efekty dźwiękowe są wytwarzane przez perkusistów ze skrzydeł, a czasami shamisenowi towarzyszy koto (cytra trzynastostrunowa) lub inny instrument.

urządzenia Sceniczne

przykładowa scena Kokuritsu Bunraku Gekijō (Narodowego Teatru Bunraku) jest podzielona na trzy części drewnianymi przegrodami nazywanymi tesuri. Pierwszy skrywa latarnie i lasy. Obszar ten nie jest używany jako miejsce do gry, a ściągacz kurtyn jest jedynym, który wchodzi tutaj. Dwa pozostałe obszary pomagają maskować manipulatory i zapewniają małe platformy, na których stoją postacie, aby nie wyglądały na chodzące w powietrzu. Druga przegroda jest niższa od forestage, od której otrzymuje nazwę funazoko (łaźnia łodzi). Trzecia przegroda służy do scen wewnętrznych (dom, sklep, Świątynia lub pałac). Sceneria jest proporcjonalna do lalek. Na planie widać, podobnie jak kabuki, otwartą fasadę w taki sposób, aby widzowie mogli zajrzeć do wnętrza. Czasami jest malowanie scen w płaskim i kolorowym stylu kabuki, aby przedstawić krajobraz. Czasami sceneria może być zwijana bocznie, dając iluzję ruchu, podczas gdy marionetki same chodzą w miejscu, naśladując ruch.

Lalki

przez cały XVII wiek na wyciągniętych ramionach manipulowano małymi lalkami o długości 60-70 centymetrów, ale od 1730 roku przyjęto trzyosobowy system manipulacji, pozwalający na wzrost rozmiarów lalek. Technika ta została opracowana przez Yoshidę Bunzaburō, mistrza Lalkarskiego Takemoto-za i wymagała trzech manipulatorów: mistrza (omozukai) trzymającego drewnianą głowę i jej kontrolę w lewej ręce i prawą rękę lalki w prawej ręce; pierwszy asystent (hidarizukai) trzyma lewą rękę lalki w lewej ręce.; tymczasem drugi asystent (ashizukai) kontroluje stopy marionetki. Zazwyczaj lalki są manipulowane przez trzech lalkarzy, czasami tylko jeden lalkarz, gdy lalki odgrywają niewielką rolę. Drobne postacie-żołnierze, strażnicy, służący, chłopi, a czasem zwierzęta – są kontrolowane przez jedną osobę. Lalkarze są ubrani na czarno i zamaskowani, ale mistrz lalkarzy często pokazuje swoją twarz i nosi formalną sukienkę podobną do tayū. Oczywiście w takim systemie jest długa praktyka. Tradycja głosi, że jeden spędza dziesięć lat na nogach i dziesięć więcej na lewym ramieniu, zanim przyjmie pozycję manipulatora głowy.

lalki są duże (od 90 do 140 centymetrów), zwłaszcza samce, a po ubraniu postać może ważyć od 4 do 5 kilogramów. Rzeźbiona Drewniana głowa jest zamocowana na końcu pręta, który schodzi z szyi. Przy uchwytach znajdują się małe dźwignie dla sznurków, które poruszają części twarzy lalki (oczy, usta, brwi lub nos), ponieważ sprężyny i płetwy ułatwiają ruch. Środkowy pręt przechodzi przez worek, który tworzy ciało, z poziomym poprzeczką reprezentującą ramiona, które podtrzymują strój postaci. Kończyny kukiełki zawieszone są na sznurach przymocowanych do poprzeczki barkowej. Dlatego struktura jest lekka. Grube paski papieru biegną od ramion do paska bambusa, który zakrzywia się, aby stać się talią. To tworzy pień. Pręt do każdej ręki ma kontrolę, pozwalającą na artykulację palców. Pręt na lewym ramieniu jest znacznie dłuższy, ponieważ asystent, który go obsługuje, jest dalej. Manipulator stóp porusza nogami męskich postaci za pomocą uchwytów przymocowanych do pięt postaci, ale symuluje kroki kobiet, manipulując tylko rąbkiem kimona. Za pomocą swoich tupnięć manipulator stóp tworzy dźwięki chodzenia lub biegania dla lalki. Jeśli scena potrzebuje kobiecej stopy, aby stać się widocznym, w potrzebnym momencie dostarczana jest odłączona stopa. Istnieją różne rodzaje rąk i stóp, które są mniej lub bardziej wyrafinowane, aby dopasować się do potrzeb roli. Akcesoria-miecze, fajki, wentylatory itp. – trzymane są bezpośrednio w dłoni lalkarza, która pozostaje ukryta w kimonie lalki. Głowy lalek odpowiadają podstawowym typom, a nie konkretnym postaciom. Są klasyfikowane według płci i statusu społecznego-młody przywódca, wojownik, staruszek, młoda kobieta, Pielęgniarka itp. – i są podzielone na” pozytywne „i” negatywne ” znaki. Niektóre głowy są skonstruowane tak, aby uzyskać spektakularne efekty – twarze, które dzielą się na dwie części, aby pokazać demoniczną osobowość lub głowy, które dzielą się pionowo silnym cięciem miecza. Są głowy marionetek, których twarze mogą przekształcić się w mgnieniu oka; na przykład, gdy Piękna dziewczyna zmienia się w ogra z rogami i kłami. Głowy są lakierowane i ozdobione wyszukanymi perukami – ważne, ponieważ we wcześniejszych fryzurach w Japonii natychmiast pokazały rangę i status społeczny osoby.

repertuar

repertuar jest zasadniczo repertuarem nowego jōruri, który pochodzi z późnej ery Genroku (1688-1704) lub nieco później. Narratorzy zatrudniali librecistów, którzy byli specjalistami w tworzeniu dzieł, na przykład Takemoto Gidayū (1651-1714) zamówił libretto specjalnie dla swojego teatru. Dramatopisarze byli przywiązani do scenografii i czasami współpracowali ze sobą, zwłaszcza przy spektaklach historii długiej, dzieląc sceny hierarchicznie w sakusha-beya (kulisy „pokoju dramaturga”). Zdumiewająco płodny, wielcy autorzy byli stosunkowo nieliczni i niezbędni do stworzenia repertuaru. Najlepsze dzieło pochodziło od Chikamatsu Monzaemona (1653-1724) i jego bezpośrednich następców Takedy Izumo (1691-1756, zob. Takeda (rodzina)), Namiki Sōsuke (1695-1751) i wreszcie Chikamatsu Hanji (1725-1783), który był prawie ostatnim z wybitnych dramaturgów Teatru Lalek.

podobnie jak w kabuki, istnieje rozróżnienie między sewamono, który przedstawia sceny zwykłych ludzi, zwykle kupców i gejsz, a jidaimono, sztukami historycznymi, które opowiadają wielkie czyny wojowników i panów z roztropną akcją osadzoną w epickiej przeszłości, a nie we współczesnym okresie. Rząd Tokugawy zakazał sztuk przedstawiających wydarzenia, które dotyczyły samurajów obecnego okresu. Dla sewamono podstawowy repertuar składa się z dwudziestu czterech „krajowych tragedii” Chikamatsu Monzaemona. Dla jidaimono najbardziej popularne i często prezentowane są wielkie sztuki historyczne z lat 1730-1760. Należą do nich Sugawara denju tenarai kagami (Sugawara i tajemnice kaligrafii), Yoshitsune senbon zakura (Yoshitsune i tysiąc wiśniowych Drzew) i Kanadehon Chūshingura (skarb lojalnych opiekunów). Ze względu na swoją długość przedstawienia te rzadko są prezentowane w całości, ale najbardziej znane akty są często wystawiane. Podobnie jak w kabuki, główną rolę odgrywa taniec: w formie interludii lub choreografii wkomponowanych w akcję.

jedyną prawdziwą trupą Bunraku jest Kokuritsu Bunraku Gekijō (Narodowy Teatr Bunraku) w Osace, ale lalkarstwo Awaji Ningyō-Za (Teatr Lalek Awaji) jest bardzo zbliżone do niego w stylu.

(Patrz Japonia.)